Нам, лам хоёроос салах юмсан

Гэрээний "нууц хавсралт"-ыг зохиогч Н.Дэмбэрэл

МАН-ын муу санааг барж идэхгүй шүү, та нар! Тэд чинь "гэрээний нууц хавсралт" байтугайг хийнэ. 2008 онд "хар машинтай харь гаригийн хүмүүс" МАН-ын байрыг шатаасан нөхдийг хөөж буудан, алж шархдуулж  байсан нь "дээд тэнгэрээс" энэ намыг өмөөрч өшөө авч  байсан хэрэг.  2012 оны сонгуульд МАН ялаад засгийн эрх авсан бол өдийд хачин сайхан болчихсон байх байсан гэж бодож байгаа хүмүүс уучлаарай!  МАН-ын  засаглаж байсан тэртээх он жилүүдэд  Дээд  тэнгэр бас л ивээж манайдаа мөнгө олж ирдэг гол түүхий эдийн (зэс, нүүрс) үнийг  дэлхийн зах зээл дээр суга "өсгөж"  өгсөний  буянаар  мөнгөтэй болгосон боловч тэд  улс орноо өөд нь татаж "амжилгүй"  байсаар хугацаагаа дуусгасан нь үнэн. Ер нь бол олон жил  засаг барьж "тоглосон доо." Өөрсдөө хөлжиж, иргэд нь ядуурсан он  жилүүд байсаныг та бүхэн мартаагүй байх гэж найдая. Төр засгийн ажлыг мөнгөжих хэрэгсэл болгож хувиргасан, баян ядуугийн хоёрхон туйл бий болгосон, мөнгийг сохроор шүтэх арчаагүй  үзлийг хөгжүүлсэн, шударга ёсыг ул болгож, үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулайг  хэзээ ч гүйцэхгүй гэдэг ойлголтыг нийгэмд "төлөвшүүлсэн", хүн чанар, ёс суртахууныг  бурангуй ёсоор халсан, тамын тогоондоо талцаж хэрэлдсэн ийм л нийгэм байгуулсан нам шүү дээ. Хүн болгон МАН руу хошуурч байсныг санаж байна уу? Яах гэж тэр вэ? Мэдээж, амьдралаа сайжруулах гэж тэр шүү дээ. "Нам дагавал ам тосдоно" гэдэг шинэ хэлц  бий болсон нь энэ. НАМ гэдэг нь МАН шүү дээ. Бусад нь бол жижиг наманцарууд бөгөөд хүн байтугай нохой тоож шиншлэхгүй юмс.

Зүдэрсэн ард түмэн аргаа барж АН-д "хандлаа." Аргаа барсан хэрэг. Үнэндээ аль ч нам нь байсан онцын ялгаагүй байж ээ гэдгийг өнөөдөр харж байна. Цаг хугацаа  аяндаа нотолж харуулах юм даа. АН нь МАН-аас айхтар их дээрдээд байсан юм алга  гэж хэлээд байна л даа.  Хэдийгээр айхтар их  биш ч гэсэн юм хийх гэж оролдсоон. Оролдож байгаа. Үүнийг үнэлэх ёстой. Зээл аваад ч гэсэн юм хийж байгаа. Зам тавилаа гэж хараацгааж байна. Замгүй яаж хөгжих гээв?! Зээл авлаа л гэнэ. Зээлгүй хөгждөг улс, хийдэг  бизнес гэж хаа ч байхгүй. Мангас хятад, Орос баавгай хүртэл зээлэндээ баригдсан сууж байна. Хойч үе маань төлнө гэж Ерөнхий сайд хэллээ гэж шуугицгааж байна. Мэдээж өөр хэн төлөх юм? Одоо үе чинь "өнхрөөд"  өгдөг юм байгаа биз дээ? Алтанхуяг мөнхийн ус уучихаагүй л юм бол бас л цагаа  ирэхээр  өнхрөөд өгнө. Үхэхээсээ өмнө өрөө төлчихөөд яв гэх нь л дээ! Тэр хүн өөртөө наагаад ашиглачихсан бол тэгэхсэн. Худлаа үнэн ч улс орондоо л зарцуулсан байх. МАН-ыг бодвол үлдэцтэй , хэрэгтэй нэг ч гэсэн зүйл хийж байгаа. МАН юу хийсэн юм? Сар бүр бэлэн мөнгө ам руу чинь цутгаж иргэдээ "эрхийн мангар" болгосон "гавъяатай" л байх. Дэд бүтэцгүй улс хөгжихгүй гэдгийг адгийн тэнэг ч мэдэх л ёстой.

АН гараад ч  ажил олигтой явахгүй, дэгээ саад  гарч ирээд бие биенийгээ татаж унагаад л байна. Энэ утгаараа аль ч нам нь гарсан ялгаагүй юм байна гэж хэлээд байна л даа. Нам гэдэг "биегүй" чөтгөр өнөөдөр биднийг сүйрүүлж байна.  Энэ олон чөтгөрүүд бие биенийгээ хэмлэсээр улс орныг маань ёстой сүйрүүлж байна.  Засагт гарсан нэгнийхээ ажлыг гарч чадаагүй нэг нь унагааж, саад болж байна. Хэвшил болсон юм даг уу даа. Сөрөг хүчин гэдэг нэрээр "сөргөлддөг" болжээ. Бид хянах, шүүмжлэх  ёстой гэж сөрөг хүч нь хэлж байгаа боловч ачир дээрээ өөрсдийнхөө  "дайсныг" (эрх баригчидыг)  4 жилийн  хугацаанд муулах, маажих, самардах, гутаах зэргээр шоглосоор дараагийн сонгуультай золгодог нь жам болжээ. АН ба МАХН хоёрын удирдлага хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсанд хорссон МАН-ынхан  мөнөөх гэрээний "нууц хавсралт" гэгчийг зохиож тараасан жишээ бол сөрөг хүчин болсон МАН яаж "сөрж" байгаагийн зөвхөн нэг үзэгдэл нь.  2016 онд МАН ялбал энэ байдал мөн л хэвээр үргэлжлэнэ. Бүү эргэлзэгтүн.

Тэгвэл одоо яах вэ? Намуудын "зодооны" золиос болсоор энэ ард түмэн, энэ улс дампуурах гэж үү? Ганц л арга бий. Хамгийн сайн арга биш байж болох ч бидэнд өөр илүү сайн сонголт алга. Надтай адил саналтай хүмүүс зөндөө бий гэдэгт итгэнэ. Би өмнө нь ч бичиж л байсан. Бидэнд нэг л "хүчтэй толгой" хэрэгтэй байна гэж. Өнөөдөр энэ олон хуваагдаж талцсан Монголчуудыг нэгтгэж зангидах нэг л "гар"  шаардлагатай  байна. Өөрөөр хэлбэл, бидэнд хүчтэй Ерөнхийлөгчийн засаглал хэрэгтэй байна. Бэлэг тэмдгийн Ерөнхийлөгчийн хэрэг алга. АНУ шиг, Орос шиг хүчтэй Ерөнхийлөгчтэй бол адаглаад  хариуцлага хүлээх эзэн  нь тодорхой. Ерөнхий сайд гэж албан тушаалыг халъя.  Хүчтэй Ерөнхийлөгчийн засаглал  адаглаад дураараа зантай Монголчуудын "натурт" тохирно. Бид хүчтэй нэг гарын дор нэгдсэн байхдаа дэлхийд нэрээ мандуулж байсан улс. Хэрэлдэж хэмлэлцээд тарж бутарсан үедээ бусдын боол, босгоны шороо болж байснаа мартаагүй байх  гэж найдая. Хүчтэй Ерөнхийлөгчтэй болохтой зэрэгцээд энэ "биегүй чөтгөрөөс" салах хэрэгтэй байна. Намгүй болчихвол Монгол дампуурахгүй ээ! Сонгодог засаглал ярьж  худлаа онолддог улсууд одоо дэмийрэхээ больцгоо! Наад дэмийрэл чинь Монголд тус биш ус болж байгааг сохорчихоогүй бол харж байгаа биз дээ? Олон жил харлаа одоо болоо юм биш үү? Хаантай болох гэсэнгүй.  Харийнхний гарт "ганц хүн" амархан орно гэж  сүржигнэгч нарт  санаагаа бүү зовоохтий гэж хэлье. Энэ бүхнийг чинь хуулиараа зохицуулаад хаачихаж болдог юм. Улс орны  эрх ашигтай холбоотой томоохон гадаад асуудлууд дээр Ерөнхийлөгч  заавал  Их Хуралтай зөвлөлдөж нэгдсэн байр суурьтай болж байж "хөдөлдөг" цоож түгжээ хийгээд өгчихөж болноо доо. Казахууд шиг арчаагаа алдахгүй гэдэгт итгэнэ.

УИХ-ын гишүүн Уянга

Уянга гишүүн саяхан өгсөн ярилцлагандаа, намын хатуу гишүүнчлэлийг халах тухай ярьсан байна лээ. Хатуу гишүүнчлэлийг халах нь зүгээр л нэг "косметик засал" юм. Гишүүнчлэлийг халлаа гээд намчирхахаа болино гэж байхгүй. Нөгөө л дэмждэг намаараа талцаад л хэрэлдсэн хэвээрээ байх болно. Мөрийцсөн ч алдахгүй. Бидний хийх ёстой ажил бол Үндсэн Хуулиндаа өөрчлөлт хийж Ерөнхийлөгчийн засаглалыг хуульчлах явдал. Мөн улс төрийн намыг хориглох хэрэгтэй.  Тэгж байж л бүх юм өөрчлөгдөж сайнаар эргэх учиртай. Нам байхгүй болчих учраас би аль нэг намыг "өмөөрч" хэн нэгэнтэй хэрэлдэх шаардлагагүй болно. УИХ дээр намаараа талцсан бүлгүүд гэж байхгүй болж, зөвхөн Монголын эрх ашиг сонирхолын төлөө дуугардаг ард түмний жинхэнэ төлөөлөл болсон хүмүүс элдэв лобби, дарамтанд орохгүйгээр өөрийнхөө  үзэл бодлоор, зарчимчаар асуудалд ханддаг болно. Бүлгэрхэж, элдэв завсарлага нэрээр төрийн ажил саатуулдаг солиорол арилна. Ерөнхийлөгч өөрөө сонгож Засгийн газраа байгуулах учраас элдэв намын шахаа, хор найруулга, албан тушаалын наймаа зэрэгт автахгүй. Чадалтай, туршлагатай, нэр хүндтэй гэсэн хүмүүсээс шилж сонгох учраас гайгүй сайн   баг бүрдүүлэх бүрэн боломжтой болно.

Бид хамгийн сүүлд хэнтэй тооцоо бодох вэ? Ерөнхийлөгчтэй.  Тэр хүн  тайлангаа тавиад ажлаа дүгнүүлнэ. Хэрэв сайн хийсэн бол дахиад  ажлаа үргэлжлүүлэн хийх боломжийг хуулиар олгох нь зүйтэй. Дахин сонгогдоход  тооны хязгаар тавих шаардлагагүй биз ээ.  Ард түмэн хийсэн ажлыг нь үнэлээд дахиад сонгоё гэвэл боломж нь нээлттэй байг. Сайн ажил хийж хүнийг халаад яахав дээ. Нас, бие нь алжаахгүй , ажлаа хийж чадаж байвал хийг л дээ. Өөр өөр хүн сонгоод  байх ч бас тийм сайн зүйл биш байх.
Бид одоогийн энэ хуучин механизмаар л лав цаашид явж болохгүй нь тодорхой боллоо. Тийм учраас өөрчлөлт хийхээс өөр арга алга. Тэгчих байх, ингэчих байх гэж элдэв юм ярьж мэтгэлцэх цаг зав, хугацаа алга. 20 гаруй жил "парламентийн сонгодог засаглалын" ид шидийг амслаа. Олон намын тогтолцооны "гайхамшигийг" үзэхээрээ нэг боллоо.

Улс төрийн нам байхгүй болчихвол бодлого онол байхгүй болчих юм шиг заримд нь санагдаж эгээ л "өнчин хоцорч" байгаа мэт болж сэтгэл  нь тавгүйтэж , аягүй бол уйлж гашуудаж ч мэдэх байх. Одоо байгаа намууд гэгч нь тэгвэл ямар онол бодлогоороо яаж хоорондоо ялгараад байгаа юм гэдгийг асууя. Хариулт нь таг шүү дээ. Зүүн, баруун  л гэнэ. Нохой долоо! Тэр нь юугаараа илрээд байгаа юм? Бүгд л халамж амладаг биз дээ? Европын сонгодог гэх намуудын нэр усыг дуурайсан хоосон хуулбарууд чинь Монголын намууд байхгүй юу. Үнэндээ тийм олон онол, үзэл бодлын ялгаа, бодлогын зарчим, залгамж  гэх мэт ямар ч уламжлал байхгүй  мөртөө зүгээр л дуурайгаад  адилхан нэртэй намууд байгуулчихсан. Ногоон нам гэхээрээ байгаль орчноо түлхүү анхаардаг байх  ёстой  юм аа даа. Ногоон нам л энэ  "үүргийг"  хүлээх ба бусад намуудад "хамаагүй" бололтой. Ганц жишээ авахад л иймэрхүү утгагүй дүр зураг харагдаж байна. Туйлшрах, талцах дуртай бидэнд нам шиг хэрэггүй юм алга.

Шинэ хотхоны шав тавих ёслол ламгүй бол болохгүй

 Намаасаа салчихаад дараа нь  ламаасаа салчихвал Монгол өөдлөх нь тодорхой. Хүн хүч багатай манайх шиг улсад ажил хөдөлмөр эрхэлж баялаг бүтээдэггүй баахан  орхимжтой эрчүүд бий болбол бидэнд л муу. Бурханд шүтэж  духаа халцартал мөргөөд, боть ботиор нь ном уншаад сайн сайхан болчихдог бол Монголчууд өдийд ийм байхгүй байх байсан биз. Ер нь шашин гэдэг ямар балагтай эд болохыг бид бүгд л харж байна. Нэг шашин доторхи урсгалууд хүртэл хоорондоо дайтаж бие биенээ хөнөөж байна. Энэ далимд хэлэхэд, Үндсэн Хуулинд бичээстэй байгаа "Төр нь шашнаа хүндэтгэж, шашин нь төрөө дээдэлнэ" гэдэг утгагүй заалтыг хасах хэрэгтэй. Ямар шашныг хэлээд байгаа нь тодорхой биш боловч  "уламжлалт" гэгдэх Төвдөөс "импортлосон" буддын шашинг хэлж байгаа нь ойлгомжтой. Монголын эзэнт гүрний үед аль нэг  шашныг "илүү үзэж" байгаагүй гэдэг. Буддын  шашин ч манай уламжлалт шашин биш. Өнөөдөр буддын шашнаас гадна христийн олон урсгал нэвтэрч Монголын залуу үеийн толгойг эргүүлж байна. Солонгосоос гаралтай Мүүний шашин гээч бас нэг хачин үзэл  орж ирээд  биесээ танихгүй хосуудыг хооронд нь гэр бүл болгож балайрч байна. Гэр бүл болоход хайр сэтгэл хамаагүй, харин Мүүний толгойлогч (тэднийгээ аав ээж гэж нэрлээд байх шиг) мэдэж шийддэг аж. Элдэв шашин, үзэл Монголд  идээшиж суурьших нь хэтдээ ямар ч муу үр дагаварт хүргэж мэднэ. Шашин хоорондын мөргөлдөөн, дайсагналцал гарах ч юм бил үү, хэн мэдлээ. Намаараа талцаж үйлээ үзэж байгаа бидэнд бас шашнаараа хуваагдаж дайсагналцах дутаж гэнэ. Энэ тал дээр төрөөс жаахан хатуухан бодлого баримтлах хэрэгтэй. Буддын шашныг илэрхий дэмжиж өөгшүүлдэгээ болиосой. Юм болгон дээр баахан орхимжтонгууд аваачиж суулгаад ном уншуулдагаа зогсооё.  Шинээр ашиглалтанд орж байгаа газрын нээлтэн дээр ч, бөхийн барилдаан дээр ч , барилгын шав тавих ёслол дээр ч  харагдаж байх шиг. Ламгүй юм байж болохоо байсан байна. Бас л нэг туйлшрал. Лам  гэдэг мэргэжил бий болсон бололтой. Нам, лам хоёроос салж амар сайхандаа жаргах юмсан даа.